23 năm Khai NhậtTết Đoan Ngọ – Nét đẹp văn hóa truyền thống của người Việt
Tết Đoan Ngọ (mùng 5/5 âm lịch) là ngày lễ truyền thống quan trọng của người Việt, gắn liền với tục diệt sâu bọ, ăn cơm rượu nếp, bánh tro và cầu mong sức khỏe, mùa màng bội thu.
Tết Đoan Ngọ là gì?
Tết Đoan Ngọ, hay còn gọi là Tết diệt sâu bọ, là một trong những ngày lễ truyền thống lâu đời và quan trọng trong đời sống văn hóa của người Việt Nam. Tết được tổ chức vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch hàng năm, thời điểm giao mùa, khi thời tiết chuyển biến mạnh, dịch bệnh dễ phát sinh, sâu bọ gây hại cho mùa màng phát triển nhanh chóng. (Nguồn: wikipedia)
Tên gọi “Đoan Ngọ” bắt nguồn từ tiếng Hán, trong đó:
- “Đoan” nghĩa là bắt đầu, mở đầu.
- “Ngọ” là tên gọi của một khung giờ trong 12 giờ (giờ Ngọ là từ 11h – 13h trưa).
Vì vậy, “Đoan Ngọ” có thể hiểu là bắt đầu lúc giữa trưa, và ngày này thường được tổ chức trọng thể vào thời điểm giữa trưa ngày mùng 5/5 âm lịch.
Nguồn gốc và ý nghĩa của Tết Đoan Ngọ
Nguồn gốc Tết Đoan Ngọ
Tết Đoan Ngọ có nguồn gốc từ Trung Quốc, gắn liền với truyền thuyết về Khuất Nguyên – một vị trung thần của nước Sở, sống vào thời Chiến Quốc. Sau khi bị vua nghi kỵ và không trọng dụng, ông đã gieo mình xuống sông Mịch La để tỏ lòng trung thành với đất nước. Nhân dân thương tiếc ông, bèn lấy ngày ông mất (mùng 5/5 âm lịch) làm ngày tưởng niệm, thả bánh tro xuống sông để cá không ăn xác ông.
Khi du nhập vào Việt Nam, Tết Đoan Ngọ mang thêm bản sắc riêng, gắn với quan niệm nông nghiệp và y học dân gian. Đối với người Việt, đây là ngày diệt sâu bọ, cầu mong sức khỏe, mùa màng bội thu, tránh được dịch bệnh, tai ương trong mùa hè.
Ý nghĩa của Tết Đoan Ngọ trong văn hóa Việt
Tết Đoan Ngọ không chỉ là dịp để tưởng nhớ đến tổ tiên, trời đất, mà còn thể hiện triết lý sống hài hòa với thiên nhiên của người Việt. Vào ngày này, mọi người thường thực hiện các nghi thức để “giết sâu bọ” – các loại ký sinh gây hại trong cơ thể và mùa màng, từ đó làm sạch thân thể và không gian sống.
Ngoài ra, Tết Đoan Ngọ còn là dịp để sum họp gia đình, cùng nhau thưởng thức các món ăn truyền thống, nhắc nhở con cháu gìn giữ và phát huy văn hóa dân tộc.
Các phong tục, nghi lễ truyền thống ngày Tết Đoan Ngọ
1. Lễ cúng Tết Đoan Ngọ
Cúng Tết Đoan Ngọ thường được thực hiện vào sáng sớm hoặc đúng giờ Ngọ (11 – 13h) ngày 5/5 âm lịch. Mâm cỗ cúng tùy vùng miền mà khác nhau, nhưng thường có:
- Rượu nếp (cơm rượu): tượng trưng cho việc diệt sâu bọ trong người.
- Bánh tro, bánh ú: làm từ nếp, gói bằng lá, luộc chín, ăn mát, giải nhiệt.
- Hoa quả theo mùa: mận, vải, xoài, dưa hấu…
- Các món ăn truyền thống khác tùy vùng: vịt (miền Trung), chè kê, chè trôi nước…
Gia chủ dâng lễ lên bàn thờ gia tiên, khấn cầu bình an, khỏe mạnh, mùa màng tươi tốt.
2. Tục “giết sâu bọ” buổi sáng
Ngay khi vừa thức dậy, người ta thường ăn một chén cơm rượu nếp, món ăn được lên men nhẹ. Theo dân gian, vào buổi sáng sớm cơ thể con người yếu nhất, các loại ký sinh dễ bị tiêu diệt bởi vị cay nóng, chua nồng của cơm rượu. Vì vậy, món ăn này giúp “giết sâu bọ” trong bụng.
Trẻ em được cha mẹ cho ăn vài hạt cơm rượu, uống vài ngụm rượu nhạt, hoặc ngậm trái mận, trái vải để tẩy giun, diệt khuẩn theo quan niệm truyền thống.
3. Dùng thảo dược phòng bệnh
Người xưa tin rằng Tết Đoan Ngọ là thời điểm dương khí thịnh, thích hợp để hái và sử dụng các loại cây thuốc nam như ngải cứu, xương bồ, hương nhu. Các loại cây này thường được treo trước cửa nhà hoặc nấu nước tắm, xông phòng để xua đuổi tà khí, trừ bệnh dịch và côn trùng.
Ở một số nơi, người ta còn cắt tóc, tỉa móng tay, móng chân để “làm sạch thân thể”, đón mùa mới khỏe mạnh.
Những món ăn đặc trưng ngày Tết Đoan Ngọ
Cơm rượu nếp
Đây là món ăn không thể thiếu trong ngày Đoan Ngọ. Cơm rượu nếp có vị ngọt, hơi cay nồng của men rượu, giúp diệt ký sinh trong cơ thể. Ở miền Bắc, người ta thường dùng nếp cẩm hoặc nếp cái hoa vàng để làm cơm rượu; còn ở miền Nam, cơm rượu được nắm thành viên nhỏ, ăn kèm với nước rượu lên men.
Bánh tro, bánh ú
Bánh tro (hay bánh gio) có màu nâu vàng trong, được gói bằng lá dong hoặc lá chuối, nhân đậu xanh, dừa hoặc không nhân. Vị thanh mát, dễ tiêu, rất thích hợp ăn vào mùa hè. Bánh tượng trưng cho sự thanh lọc, giải nhiệt cơ thể.
Trái cây mùa hè
Tết Đoan Ngọ là thời điểm nhiều loại trái cây chín rộ như: mận, vải, dưa hấu, xoài, chuối… Theo quan niệm dân gian, ăn trái cây vào sáng mùng 5/5 sẽ giúp tiêu diệt sâu bọ trong cơ thể và đem lại may mắn.
Tết Đoan Ngọ ở các vùng miền Việt Nam
- Miền Bắc: Tết Đoan Ngọ mang đậm tính truyền thống, các gia đình thường chuẩn bị mâm cỗ cúng chu đáo, với đầy đủ cơm rượu nếp, bánh gio, trái cây, hoa tươi.
Miền Trung: Nhiều nơi có tục cúng vịt vào dịp này, bởi theo quan niệm người miền Trung, tháng 5 âm lịch là lúc thịt vịt ngon và không độc. - Miền Nam: Không khí Tết Đoan Ngọ nhẹ nhàng hơn, người dân chủ yếu chuẩn bị mâm lễ đơn giản với cơm rượu, bánh ú và hoa quả theo mùa.
Tết Đoan Ngọ trong đời sống hiện đại
Trong xã hội hiện đại, nhiều giá trị văn hóa đang dần bị mai một, nhưng Tết Đoan Ngọ vẫn được duy trì ở nhiều gia đình như một cách gìn giữ truyền thống. Ngày nay, tuy các nghi lễ có thể đơn giản hơn, nhưng tinh thần “sống thuận tự nhiên, hướng về cội nguồn” vẫn được đề cao.
Nhiều người trẻ cũng tìm lại phong tục xưa, như ăn cơm rượu nếp, treo ngải cứu, tắm lá xông… như một cách thanh lọc cơ thể và nhắc nhở bản thân chăm sóc sức khỏe trong những ngày hè oi ả.
Ngoài ra, nhiều địa phương, đặc biệt là ở các tỉnh miền Trung và miền Bắc, đã tổ chức các lễ hội Tết Đoan Ngọ gắn với văn hóa dân gian, trò chơi truyền thống, nhằm thu hút khách du lịch và truyền bá giá trị văn hóa Việt ra thế giới.
Kết luận
Tết Đoan Ngọ không chỉ là dịp lễ truyền thống mà còn là biểu tượng cho sự giao thoa giữa thiên nhiên, con người, văn hóa. Dù xã hội có thay đổi, ngày mùng 5/5 âm lịch vẫn là một dấu mốc trong lòng nhiều người Việt, nhắc nhở về sự gắn bó với cội nguồn, về cách sống hòa hợp và biết trân trọng sức khỏe, gia đình, mùa màng.
Hãy giữ gìn và lan tỏa nét đẹp văn hóa này để Tết Đoan Ngọ mãi là một phần không thể thiếu trong bản sắc dân tộc Việt Nam.
>>> Xem thêm: Mắt tôm và những bí mật khiến các nhà khoa học phải trầm trồ
Bài viết liên quan
Tại sao người Miền Tây ăn bánh xèo vào Tết Đoan Ngọ?
Thông báo ngừng sản xuất EDTA từ Tập đoàn Hóa chất Mitsubishi
Thông báo về sự thay đổi tên của Evonik – Đối tác cung cấp Oxy già của Khai Nhật
Khai Nhật gặp gỡ Tổng Giám Đốc Công ty CP Hoá chất Việt Trì
Mỹ áp thuế 46% lên hàng hóa Việt Nam: Ngành thủy sản phải đối diện với những thách thức nào?
